De Nederlandse Ministerie van Defensie staat onder druk vanwege een dubbele crisis: op één hand een geheimzinnige uitbreiding van de krijgsmacht naar 100.000 militairen, met 56 nieuwe locaties die vrijwel onverklaard zijn aangewezen; op de andere een historisch onderzoek dat bevestigt dat de Tweede Kamer jarenlang onjuist geïnformeerd werd over Nederlandse bombardementen in Irak en Syrië. Het is geen toeval dat deze twee thema’s nu samenkomen — het is een patroon. En het zorgt voor onrust bij burgers, gemeenten en parlementsleden.
De 56 locaties: waarom zo weinig uitleg?
Op 24 maart 2025 stuurde Staatssecretaris Gijs Tuinman een brief naar de Tweede Kamer waarin hij 56 nieuwe locaties aangaf als essentieel voor de militaire uitbreiding tot 2030. De lijst bevat bijna precies de plekken die het kabinet in mei 2024 al als voorkeur had aangeduid — maar het definitieve besluit, zoals beloofd, moest pas in december 2024 komen. Dat is nu verstreken. En nog steeds: geen volledige toelichting. Geen kaarten. Geen effectrapporten over geluid, natuur of woningbouw. Alleen: ‘Dit programma omvat de veiligheidsdeltawerken van Nederland, alles hoort bij elkaar.’
Het is een vaag antwoord. En het voelt als een afwijzing van democratische controle. In Flevoland bijvoorbeeld, waar Lelystad als nieuwe basis voor de F-35-jachtvliegtuigen is aangewezen, reageerde de provincie met een duidelijke voorwaarde: ‘Geen militaire uitbreiding zonder burgerluchtvaart.’ Ze willen geen eenrichtingsverkeer. Ze willen geen verlies van economische activiteit. En ze zijn niet de enigen.
Voor acht locaties — waaronder Harskamp, Woensdrecht en Gilze-Rijen — is extra onderzoek nodig. Geluid, bodemverontreiniging, waterbeheer. Maar waarom pas nu? Waarom niet eerder? En waarom zijn de meeste locaties al gekozen voordat de bevolking ook maar iets wist?
De Hawija-zaak: een verhaal van vergeten burgers
Deze opstand tegen gebrek aan transparantie komt niet uit de lucht vallen. Het is de logische voortzetting van een dieper trauma: de Hawija-zaak. Tussen 2015 en 2019 vloog de Nederlandse luchtmacht opdrachten uit in Irak en Syrië onder de noemer Operation Inherent Resolve. In juni 2015 werd een woonwijk in Hawija getroffen. 70 burgers kwamen om het leven. Nederland zei: ‘Geen directe verantwoordelijkheid.’
Maar een vierjarig onderzoek, geleid door Winnie Sorgdrager en gepresenteerd op 17 februari 2025, toonde aan: de informatie was slecht opgeslagen, niet doorzoekbaar, en Defensie had ‘bij tijd en wijle een gesloten houding.’ De Tweede Kamer was — opnieuw — misleid. Niet door onkunde, maar door stilzwijgen.
‘Onze bommen, onze verantwoordelijkheid,’ zegt Tim Vos-Goedhart, projectleider van Open Defensie. Hij werkt sinds 2020 met Pax, Amnesty en de Universiteit Utrecht aan een roadmapping-proces om transparantie te bouwen. En het werkt — gedeeltelijk. Er is nu een dataset met alle Nederlandse wapeninzetten in Irak. Er is een meldpunt voor burgerslachtoffers. Er is een speciaal team binnen Defensie dat zich uitsluitend bezighoudt met dit thema.
Maar dat is pas het begin. En het komt te laat voor de families in Hawija. En het komt te laat voor de boeren in Twente en Zuid-Holland, waar landbouwgrond moet wijken voor nieuwe bunkers en helikopterlandingzones.
De €716 miljoen: meer geld, maar geen meer vertrouwen
De regering heeft in de Miljoenennota van 16 september 2024 €716 miljoen extra toegekend aan Defensie. €151 miljoen daarvan gaat naar de Koninklijke Marechaussee en het grensproces. De rest: nieuwe voertuigen, radar, communicatie, real-time inlichtingen. Het doel? De defensie-uitgaven op de NAVO-norm van 2% van het BNP brengen. Dat is goed. Maar de vraag is: waarom nu? En waarom zonder publieke discussie?
Minister Conny Helder en staatssecretaris Tuinman zeiden op 11 november 2024 dat dit geld nodig is om ‘effectiever te opereren, real-time inlichtingen te verzamelen en sneller beslissingen te nemen.’ Dat klinkt logisch. Maar als je geen uitleg geeft over waar je bases bouwt, hoe kun je dan vertrouwen opbouwen dat je verantwoordelijk bent met je wapens?
Wat komt er nu?
De Tweede Kamer moet nog akkoord gaan met de 56 locaties. Dat gebeurt waarschijnlijk in de herfst van 2025. Maar de druk groeit. Drie provincies hebben al aangekondigd dat ze juridisch stappen zullen overwegen. De Pax Christi-beweging organiseert een landelijke actie op 10 april. En de Universiteit Utrecht werkt aan een open databank waarin burgers zelf kunnen opzoeken welke locaties in hun buurt worden aangewezen.
Tim Vos-Goedhart zegt het duidelijk: ‘De reden waarom Defensie gesloten lijkt, is vaak de angst voor politieke gevolgen. Maar openheid is geen zwakte — het is de basis van democratie.’
De boodschap van de burgers
Wat mensen in Dronten, Helmond en Zwolle zeggen, is eenvoudig: ‘Als jullie ons land willen beschermen, dan moeten jullie ons ook vertrouwen. En dat doen jullie niet.’
Frequently Asked Questions
Waarom is Lelystad zo controversieel als basis voor F-35’s?
Lelystad is de enige vliegbasis in Nederland die al een commerciële luchtvaartfunctie heeft. De provincie Flevoland wil dat deze blijft, anders verliest het gebied economische waarde. Militaire vliegtuigen zijn luid, en de combinatie met burgerluchtvaart verhoogt het risico op storingen en veiligheidsproblemen. Defensie wil een exclusieve basis — maar Flevoland weigert dat. Het is een kwestie van ruimtelijke prioriteiten.
Hoeveel burgerslachtoffers zijn er echt geworden door Nederlandse bombardementen?
Volgens het Sorgdrager-rapport zijn er minstens 110 burgerdoden te wijten aan Nederlandse luchtaanvallen in Irak en Syrië, waarvan 70 in Hawija. Defensie had eerder aangegeven dat het aantal ‘minder dan 10’ was. De discrepantie komt door slechte registratie en het niet melden van ‘indirecte’ slachtoffers — bijvoorbeeld mensen die stierven door de vernieling van ziekenhuizen of waterleidingen. Het rapport noemt dit ‘systematisch onvolledigheid’.
Waarom duurde het onderzoek naar Hawija vier jaar?
Omdat Defensie de documenten slecht bewaarde: veel bestanden waren niet digitaal, of niet met juiste zoektermen gelabeld. Sommige rapporten waren zelfs ‘verloren’ of bewust niet gedeeld met de onderzoekers. De commissie moest zelfs buitenlandse bronnen raadplegen, zoals de Amerikaanse luchtmacht, om de Nederlandse missies te reconstrueren. Het was een zoektocht naar waarheid in een systeem dat haar wilde verbergen.
Wat is Open Defensie en wat doet het?
Open Defensie is een initiatief van Pax, Amnesty International Nederland en de Universiteit Utrecht, onder leiding van Tim Vos-Goedhart. Het werkt samen met Defensie om transparantie te bouwen: het publiceert datasets, helpt bij het opzetten van het meldpunt burgerslachtoffers, en dringt aan op open vergaderingen. Het is geen kritische organisatie, maar een partner — die nu merkt dat de samenwerking te traag verloopt.
Waarom is de NAVO-norm van 2% zo belangrijk?
De NAVO eist dat lidstaten minimaal 2% van hun bruto binnenlands product besteden aan defensie. Nederland was jarenlang onder de 1,5%. Met de €716 miljoen extra komt het nu op 2,1%. Dat is politiek belangrijk — het versterkt de internationale status. Maar het verandert niets aan de interne verantwoordelijkheid: meer geld betekent niet automatisch meer transparantie of ethische wapeninzet.
Kan de Tweede Kamer de 56 locaties nog blokkeren?
Ja. Hoewel het kabinet de locaties heeft aangewezen, moet de Tweede Kamer nog toestemming geven. Dat gebeurt via een wetswijziging voor de militaire ruimtelijke planning. Als er voldoende oppositie is — en dat is er nu — kan de Kamer het plan vertragen, wijzigen of zelfs afwijzen. De eerste hoorzittingen zijn gepland voor mei 2025. De druk van burgers en provincies is groter dan ooit.
